Η Αρχαία Ανθηδόνα και το συμβολικό λιμάνι

Οι πρώτες μετακινήσεις των ιθαγενών φυλών από την Αφρική στόχευαν στην άμεση εκμετάλλευση των θαλάσσιων δραστηριοτήτων για εύρεση και καλύτερη διατήρηση τροφής, γι’αυτό και επέλεγαν μέρη με εύκρατο κλίμα και θάλασσα. Αργότερα, οι πρώτες ιεραρχικές κοινωνίες είχαν ως άμεση ανάγκη το εμπόριο, για την εξασφάλιση της ευημερίας τους.

Το εμπόριο δημιουργούσε την τοπική οικονομική ακμή αλλά και την αλληλεπίδραση των διαφορετικών πολιτισμικών χαρακτηριστικών του έως τότε «γνωστού κόσμου». Έτσι άλλωστε εξελίσσονται οι πολιτισμοί, όταν ανακατεύονται και επικρατεί η ποικιλία επιλογών και ερεθισμάτων. Στη σημερινή ελληνική επικράτεια διακρίνουμε αρχαία λιμάνια που αποτελούν στάση για την ιστορική εξέλιξη συγκεκριμένων περιοχών. Σήμερα θα δούμε συνοπτικά τον συμβολικό χαρακτήρα του λιμανιού της αρχαίας Ανθηδόνας.

Το λιμάνι της αρχαίας Ανθηδόνας βρίσκεται στην πολύπαθη Εύβοια. Ένα μέρος που μας αποδεικνύει διαρκώς πως αποτελεί έναν Μεσογειακό επίγειο Παράδεισο, ή όπως περιγράφει καλύτερα η ελληνική Μυθολογία, ένα μέρος που αγαπούσαν οι Ολύμπιοι Θεοί (και όχι μόνο) λόγω της ανεπανάληπτης φυσικής της ομορφιάς! Θα μπορούσαμε να τη συνδέσουμε μέχρι και με τα ηρωικά Μακάρια νησιά του Ησίοδου, αν δεν υπήρχε η εκτίμηση για το που περίπου βρίσκονται σήμερα. Ωστόσο, μέσα από σημαντικές αρχαιολογικές ανακαλύψεις, γνωρίζουμε ότι η Εύβοια είχε και συνεχίζει να έχει ανθρώπινη δραστηριότητα ήδη από την παλαιολιθική εποχή (80.000-10.000 πχ). Αυτό, μας δίνει την δυνατότητα να αντιληφθούμε την συμβολική θέση της Εύβοιας στην παγκόσμια Αρχαία Ιστορία.

Το λιμάνι στην αρχαία Ανθηδόνα, τοποθετείται σήμερα στα παράλια κοντά στα Λουκίσια, 15 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Χαλκίδας. Η ιδιαίτερη ονομασία της αποτελεί ορόσημο για την  μυθολογία της περιοχής. Αν και η λέξη Ανθηδόνα, με μια πρώτη εννοιολογική ανάλυση σημαίνει «ανθισμένη», δηλαδή «Ανθισμένη Πόλη» , η μαρτυρία του γεωγράφου Παυσανία μας αναφέρει δύο διαφορετικές εκδοχές. Το όνομα  στην πρώτη περίπτωση προέρχεται από την νύμφη Ανθηδών, ενώ η δεύτερη εκδοχή αναφέρει πως προέρχεται  από τον Βασιλιά Άνθα, γιό του ολύμπιου Θεού Ποσειδώνα και της κόρης του τιτάνα Άτλαντα, Αλκυόνη.

Σημερινές έρευνες αποκάλυψαν πως κατοικούταν ήδη από το 1180 π.χ.! Μάλιστα, η περίοδος της ύψιστης ακμής της ήταν μεταξύ το 60-70 πχ και έμεινε γνωστή στην ιστορία για τα σπουδαία ναυπηγεία της. Σύμφωνα με τον ιστορικό Διόδωρο Σικελιώτη, κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, οι Θηβαίοι αποφάσισαν να ναυπηγήσουν εκατό τριήρεις στο συγκεκριμένο λιμάνι, έτσι η Ανθηδόνα εξελίσσεται σε επίνειο των Θηβών.

Ωστόσο, με βάση τις αναφορές στα ομηρικά κείμενα αποδεικνύεται πως έλαβε μέρος και στην Τρωική εκστρατεία. Κύρια πηγή εσόδων αποτέλεσε η αλιεία της πορφύρας, ένα όστρακο που επικρατούσε στην περιοχή και στη συνέχεια τα εργαστήρια βαφικής που βασίστηκαν στο χρώμα του συγκεκριμένου οστράκου.

Η πόλη ήταν σημαντικός κρίκος επικοινωνίας μεταξύ Βοιωτίας και Εύβοιας και η τεχνοτροπία ως προς την κατασκευή του λιμανιού είναι εκείνη που ξεχωρίζει. Ήταν από τα πρώτα ευρύχωρα και ταυτόχρονα καλά προστατευμένα λιμάνια! Παρά τους δυνατούς  βόρειους ανέμους είχε παραμείνει αλώβητο από εχθρικές επιδρομές. Εδώ τα καράβια των Αρχαίων Φοινίκων πετούσαν άγκυρα για να προμηθευτούν τα όστρακα, για την παραγωγή της περίφημης βαφικής ύλης. Η παράδοση αναφέρει επίσης ότι από το λιμάνι της Ανθηδόνας αναχώρησε η εντυπωσιακή «Αργώ» για την εκστρατεία που έφερε το χρυσόμαλλο δέρας.

Πρωτογενείς μαρτυρίες της εποχής:

• Ο διάσημος ιστορικός και γεωγράφος «Στράβωνας»  αναφέρει πως η πόλη ήταν κτισμένη στην τοποθεσία Μαγούλα ή διαφορετικά Γλαύκου Πήδημα. Η παράδοση λέει ότι ο Γλαύκος, γενάρχης των Θηβών, πρόγονος των Ανθηδονίων, έφαγε δηλητηριώδη χόρτα και για τη σωτηρία του πήδησε στη θάλασσα και μεταμορφώθηκε σε Μάντη, ένα είδος Τρίτωνα με το μισό του σώμα να θυμίζει ψάρι.
• Πιο λιτά, ο Όμηρος στην ραψωδία Β της Ιλιάδας αναγράφει «Ανθηδόνα τ’ εσχατόωσαν», οπού σημαίνει η πιο απομακρυσμένη γεωγραφικά πόλη των Βοιωτών προς τον Β. Ευβοϊκό Κόλπο.
• Ο Παυσανίας ο περιηγητής αναφέρει τα σημαντικά μνημεία: το ναό των Κάβειρων, το ναό της Δήμητρας και γειτονικά σε αυτόν το ναό της Περσεφόνης και το ναό του Διονύσου έξω από την πόλη που βρίσκεται στην πλευρά προς την ξηρά , επίσης στην εξέδρα του Γλαύκου στη θάλασσα.

Κατά τα Βυζαντινά χρόνια, διαδραματίστηκαν πολλές επιδρομές Βαρβάρων με αποτέλεσμα η ευρύτερη περιοχή να παρακμάσει. Αναλυτικότερα, από το 1350 μέχρι και τα ύστερα Βυζαντινά χρόνια, οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν στα ενδότερα του όρους Μεσσάπιο (Κτυπάς) με στόχο να ιδρύσουν ένα νέο κτηνοτροφικό οικισμό, την σημερινή κοινότητα Λουκισίων. Τότε κτίστηκε και ο ναός του Αγ. Γεωργίου, που μας παρέχει σημαντικές πληροφορίες για τα αναφερόμενα χρόνια.

Η υπερβολική αλίευση κατά τους αρχαίους χρόνους με στόχο την εκμετάλλευση της πορφύρας, οδήγησε στην σημαντική μείωση τους και σήμερα παρατηρούμε διασκορπισμένα κομμάτια τους στις γύρω παραλίες. Τέλος, η εγκατάλειψη του λιμανιού οδήγησε στην ολική του παρακμή στο βάθος του χρόνου, αν και αποτελεί το μοναδικό αρχαίο ελληνικό λιμάνι που είναι τόσο καλά διατηρημένο σήμερα.[1][2][3][4]

Γιάννης Γεωργίου/Απόφοιτος του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας.

                                    Αθήνα, 26/1/2023

[1] Στράβωνας, Γεωγραφικά, Βιβλ.Θ'404,ίί

[2] Παυσανίας, Αττικά, κεφ.23,3

[3] Ομήρου Ιλιάδα Β’ (στιχ.498,500). Μετάφραση (Ιάκωβου Πολυλά). Αρχαίο κείμενο, Μετάφραση και Σχόλια , Ραψωδία Β’ - (βιβλίο 2). Το όνειρο του Αγαμέμνονα και ο Κατάλογος των Πλοίων

[4] . Μ.Η. Jameson, New Inscriptions From Anthedon